Giao hàng chặng cuối (LMD – Last Mile Delivery) đề cập đến bước cuối cùng của quy trình giao hàng, khi một bưu kiện được lấy từ một trung tâm vận tải và được giao đến điểm cuối cùng – có thể là khách hàng cuối cùng, điểm nhận hàng như cửa hàng bán lẻ, siêu thị tiện lợi, hoặc tủ khóa bưu kiện.
Có thể phân loại LMD tại Việt Nam thành ba mô hình:
- Giao hàng tận nhà (AHD – Attended Home Delivery)
- Điểm nhận và giao hàng (CDP – Collection-and-delivery points)
- Tủ khóa bưu kiện (PL – Parcel Lockers).
Mỗi mô hình có các đặc điểm và hiệu quả giao hàng khác nhau.
Giao hàng tận nhà (AHD)
Giao hàng tận nhà (AHD) đây là mô hình giao hàng chặng cuối theo kiểu truyền thống và phổ biến nhất được sử dụng trong giao hàng chặng cuối ở Việt Nam. Theo báo cáo của Asia Plus Inc năm 2020, 99% người mua trực tuyến muốn nhận hàng hóa của họ tại nhà riêng, văn phòng, nhà của người thân hoặc bạn bè. Chỉ 1% người tiêu dùng trực tuyến sử dụng các mô hình khác. Mô hình AHD cho thương mại điện tử B2C này có thể được thực hiện bởi các nhà bán lẻ trực tuyến hoặc thuê ngoài các công ty hậu cần bên thứ ba (công ty chuyển phát).
Cả nền tảng thương mại điện tử và các nhà bán lẻ đều sử dụng hình thức giao hàng tận nhà. Tiêu biểu các nhà bán lẻ lớn về sản phẩm điện tử như Thế giới Di động, Điện máy xanh, FPT Shop, Nguyễn Kim, … các nhà bán lẻ tự kinh doanh dịch vụ giao hàng nhờ mạng lưới cửa hàng rộng khắp. Về các trang thương mại điện tử hàng đầu như Lazada, Shopee, Sendo, … thường thuê ngoài các công ty chuyển phát. Gã khổng lồ Lazada sử dụng bộ phận hậu cần của họ để xử lý khoảng 55-60% đơn hàng song song với thuê ngoài các công ty giao hàng khác để đảm bảo dịch vụ khách hàng, Bambooship là một trong những công ty có dịch vụ vận chuyển xuất sắc nhất của Lazada. Các trang thương mại điện tử hàng đầu khác như Shopee và Sendo, hầu hết sử dụng dịch vụ hậu cần từ các công ty giao hàng bên thứ ba.
Thời gian chờ đợi để gặp người mua ở mô hình này khá lâu (thông thường từ 3-5 phút). Một số người mua khiến tài xế mất nhiều thời gian chờ đợi hơn do văn hóa Việt Nam dễ chấp nhận việc vi phạm đúng giờ.
Ưu điểm là tránh nguy cơ mất hàng hóa nhưng mô hình này thiếu tính linh hoạt vì tốn thời gian chờ đợi khách hàng. Đôi khi địa chỉ khách hàng cung cấp không chính xác làm nhân viên giao hàng tốn thời gian tìm đúng địa chỉ. Mô hình này cũng yêu cầu trình điều khiển có trình độ và kỹ năng địa lý tại địa phương. Giao hàng không thành công từ lần đầu tiên và việc sử dụng các phương tiện nhỏ để chở hàng hóa đến nhà khách hàng dẫn đến chi phí vận hành cao. Mặt khác, khách hàng phải đợi để nhận hàng tại nhà. Giải pháp cho vấn đề này là nhân viên giao hàng hoặc công ty chuyển phát cần liên hệ với người nhận trước khi bắt đầu giao hàng. Trung Quốc đã áp dụng cách làm này và kết quả là rất hiếm khi xảy ra lỗi trong lần giao hàng đầu tiên.
Điểm Giao và Nhận (CDP)
CDP là nơi để khách hàng nhận/gửi đơn đặt hàng từ một địa điểm được chỉ định, nhưng mô hình này không quá phổ biến trong nước. Có những công ty giao hàng hạn chế để áp dụng CDP tại Việt Nam. GHN là một trong những công ty khởi nghiệp hàng đầu trong ngành giao hàng, đang xây dựng mạng lưới các điểm thu tiền khách hàng tại các cửa hàng tiện lợi như Shop & Go, Circle K và Vinmart +.
Lazada cũng áp dụng điểm giao nhận của họ gọi là (DOP), các shop có thể đem hàng đến gửi tại mạng lưới điểm gửi hàng DOP: Ministop, TM, Shop & Go, Coopsmile, Circle K, 7Eleven, F88, Shop Trẻ Thơ, Bibo Mart, Viễn Thông A, An Tam Pharma, Pharmacity, BsMart 24/7, Family Mart; Khách hàng có thể chủ động hơn trong việc lấy hàng tại các DOP ở gần họ, khách hàng sẽ nhận mã và địa điểm lấy hàng qua điện thoại thay vì cố gắng ở một nơi cố định và liên tục theo dõi cuộc gọi nhận hàng để lấy bưu kiện khi hàng đến.
Ưu điểm của CDP là giảm thiểu thất bại giao hàng lần đầu từ đó giúp giảm chi phí giao hàng. Và một CDP có thể đồng thời phục vụ một số điểm giao hàng. Đối với người mua, khách hàng chỉ cần đi một quãng đường ngắn để lấy gói hàng. CDP sẽ giúp khách hàng tiết kiệm cho các đơn đặt hàng lớn, nhờ việc cắt giảm hoa hồng trả cho việc giao hàng. Mô hình CDP cũng tốt cho các bên hợp tác vì nó có thể tăng khả năng hiển thị, quảng cáo doanh nghiệp của họ và mang lại cho họ một ít doanh thu khi khách hàng đến lấy hoặc trả lại hàng tại CDP thường mua một thứ gì đó. Tuy nhiên, CDP có thời gian mở cửa hạn chế và mô hình này cần phải có một mạng lưới lớn các đối tác hợp tác.
Tủ khóa bưu kiện (PL)
Là máy phân phối tự động cho phép giao hàng hoặc nhận hàng và thu tiền 24/7. PL có thể được xem như một Điểm giao và nhận (CDP) không được giám sát và được tạo thành từ hộp tiếp tân. PL được đặt trong các khu chung cư, nơi làm việc, trung tâm mua sắm, công viên, nhà ga, v.v. PL có thể dành riêng cho một hoặc nhiều công ty giao hàng và khách hàng. Khách hàng nhận thông báo qua SMS hoặc email về việc nhận hàng, số hộp, vị trí và mã mở hộp. Khách hàng sử dụng ứng dụng di động để quản lý và theo dõi vị trí của các gói hàng, và có thể mở tủ khóa bằng Bluetooth hoặc quét mã vạch, và xem để truy xuất lịch sử phân phối gói hàng.
Ở Việt Nam, Lazada đã tiên phong triển khai mô hình giao hàng này trong dịch Covid-19 để an toàn cho cả khách hàng và nhân viên giao hàng. Điểm lấy hàng tự động iLogic Smartbox tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh với 20 tủ khóa vào năm 2019. Tủ khóa thông minh (Smart locker) giúp khách hàng chủ động về thời gian nhận hàng. Sau khi khách hàng mua hàng trên Lazada, hàng của họ sẽ được chuyển đến tủ khóa thông minh và khách hàng sẽ nhận được mã QR qua email, hoặc khách hàng có thể nhập số điện thoại và mã OTP để mở tủ khóa khi đến lấy hàng. Khách hàng sẽ được LAZADA gợi ý các tủ khóa thông minh iLogic SmartBox gần nhất để người mua lựa chọn.
Ưu điểm khách hàng có thể chủ động thời gian thuận tiện để lấy hàng trong tối đa 3-4 ngày. PL có thể loại bỏ giao hàng muộn hoặc không giao hàng. Giảm thiểu thất bại do lỗi của nhân viên giao hàng, giảm chi phí giao dịch, tránh chi phí cơ hội không cần thiết. PL còn giúp giảm thiểu tắc nghẽn giao thông, tiếng ồn, xe cộ qua lại ngừng hoạt động và ô nhiễm môi trường bởi thay vì sử dụng các phương tiện nhỏ để chở hàng trong AHD, PL cho phép tổng hợp nhiều lần giao hàng trong một chuyến đi được vận chuyển bằng phương tiện vận tải lớn hơn. Tuy nhiên, để áp dụng mô hình này phải đầu tư cơ sở hạ tầng và chỉ phù hợp nếu người tiêu dùng sẵn sàng thanh toán điện tử cho hàng hóa trong quá trình mua hàng trực tuyến. Nó giới hạn kích thước của một bưu kiện phải phù hợp với tủ đựng đồ. Cần camera để tránh nguy cơ phá hoại và trộm cắp. Việc lắp đặt phức tạp vì phải xin phép lắp đặt ở một số địa điểm nhất định.
Kết luận
Mỗi mô hình có những lợi thế riêng. Trong những trường hợp bình thường, CDP hiệu quả hoạt động là cao nhất, tiếp theo là PL và AHD. Hiệu quả hoạt động của AHD là thấp nhất vì thời gian chờ đợi lâu, trong khi đó hiệu quả hoạt động của CDP là cao nhất do quy trình hoạt động đơn giản nhất. Tuy nhiên hiệu quả hoạt động cao hơn không có nghĩa là chi phí thấp hơn bởi vì các mô hình khác nhau có chi phí khác nhau. Hiện nay, CDP có giá cao hơn một chút so với AHD, trong khi PL có giá cao hơn rất nhiều. Các phương tiện được sử dụng trong PL và CDP có giá cao hơn rất nhiều so với AHD. Do chi phí biến đổi của AHD cao và hiệu quả hoạt động thấp, chi phí tăng mạnh trong trường hợp tăng số lượng đơn đặt hàng. Ngược lại, chi phí biến đổi của PL và CDP nhỏ hơn nhiều.